Nekklachten: hang je instrument aan een elastiek

Dr. Kees Hein Woldendorp is revalidatiearts en medisch coördinator van het Revalidatie Expertise Centrum voor Muziek & Dans (REC-MD) van Revalidatie Friesland. Tevens vicevoorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Dans- en Muziek Geneeskunde (NVDMG), auteur van de informatie website www.embouchure.nl en muzikant (Keltische muziek). Hij is op 24 april 2019 gepromoveerd op pijnklachten bij musici. Op deze blog deelt hij zijn inzichten op het gebied van gezond musiceren, beter leren musiceren en zijn ervaringen met geblesseerde musici.

Nekklachten: hang je instrument aan een elastiek

Mijn vorige blog is al weer van een tijdje geleden. Ik schreef toen over pijnklachten en ga het daar nog een keer over hebben, nu naar aanleiding van een mail van Jeannet Boverhof:
“Ik las je blog en zou graag meewerken aan een nieuwe editie. Ik speel al jaren tenorsaxofoon en blijk sinds kort artrose in de nek te hebben (ik denk o.a. van het spelen). Ik gebruik al een tijdje een beensteun waardoor ik met name de nek redelijk kan ontzien. De pijn speelt op als ik mijn beensteun vergeet bij repeteren. Staand spelen in een bandje lukt al niet meer. Door die beensteun is zittend spelen nog wel te doen, maar vergeet ik hem, dan heb ik minimaal een week last van pijn die met paracetamol bestreden moet worden. Misschien zijn er meer muzikanten die pijn aan nek en rug hebben door het gewicht en de houding bij het spelen, en zich herkennen in mijn verhaal.”

Fijn dat Jeannet deze mail stuurt, want er is het nodige dat kan worden gezegd over nekklachten én ook over het gebruik van hulpmiddelen. In deze blog ga ik in op de nekklachten, want veel musici hebben klachten van de nek, schouders, rug, armen en/of handen. In een volgende blog ga ik in op de hulpmiddelen die het musiceren kunnen vergemakkelijken.

Röntgenfoto
Bij (tenor)saxofoonspelen en andere blaasinstrumenten zie ik regelmatig dat mensen met een 'knik' in hun nek zitten/staan te spelen. Indien er nekklachten zijn, komt het nog wel eens voor dat een dokter besluit om een röntgenfoto te laten maken. Dit is ook bij Jeanet gebeurd. Regelmatig zijn er dan afwijkingen te zien waaraan etiketten als ‘slijtage’, ‘artrose’, ‘kalkneerslagen’ of ‘degeneratie’ worden gehangen. Het is verleidelijk te denken dat deze röntgen afwijkingen een verklaring vormen voor de klachten die er zijn. Uit onderzoek blijkt echter steeds weer dat die relatie er nauwelijks is. Zo ben ik eens bij een man in het ziekenhuis in consult gevraagd met het verzoek om hem te laten revalideren. Ik maakte de fout om eerst naar de foto te kijken. Er stond een nekfoto op waarbij het ene deel compleet naast het andere deel stond. Pas daarna ging ik op zoek naar de patiënt. Ik liep dus de neurologieafdeling op, op zoek naar een patiënt in een rolstoel of liggend in bed met een complete dwarslaesie. Groot was mijn verrassing toen deze man in de gang op me af liep en me vriendelijk de hand schudde. Patiënt had dus eigenlijk nergens last van, maar vanwege de vreselijke röntgenfoto moest er opeens van alles gebeuren.

Roestige auto
Zo blijkt dat een groot deel van de bevolking allemaal van dit soort röntgenologische afwijkingen heeft en dat dit percentage niet hoger is bij mensen met rug- of nekklachten. Dat is eigenlijk wel gek. Als musici dan op mijn spreekuur komen, heb ik wel wat uit te leggen want de meeste röntgenafwijkingen bij musici zijn totaal niet relevant om ze weer aan het spelen te krijgen. Ik probeer dit altijd uit te leggen aan de hand van het volgende voorbeeld: stel je een roestige auto in Afrika voor en een spiksplinternieuwe in NL. In de eerste auto worden vaak meer personen vervoerd en zo’n auto wordt nog jarenlang gebruikt. Hoe het eruit ziet, zegt schijnbaar niets over of deze auto het nog doet. Voor mensen geldt precies hetzelfde: je kunt vreselijke foto’s hebben en je hebt nergens last van, én je kunt vreselijke pijn lijden zonder dat de röntgenfoto een afwijking laat zien. In dat laatste geval denkt de persoon dan dat hij/zij zich aanstelt en ‘het tussen de oren zit’. Zoals in een vorige blog al uitgelegd is dit dus beslist niet het geval.

Tip 1: Mocht je dus onverhoopt nekklachten hebben, licht of zwaar, dit zijn meestal spier- en peesklachten. Een röntgenfoto heeft bijna nooit een meerwaarde, alleen als er rare zwellingen te zien zijn of uitvalsverschijnselen zoals spierkrachtsverlies of gevoelsstoornissen. Dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Een extra hulpmiddel hierbij is dat als niezen, persen of hoesten niet extra pijnlijk is, een hernia erg onwaarschijnlijk is.

Factoren
In de nek zitten veel nekspieren. In de diepte en meer oppervlakkig. Bekijk maar eens op internet… De oppervlakkige spieren lopen door naar de schouders , het achterhoofd (behaarde hoofdhuid) en de rug. Nekklachten kunnen zich dan ook geleidelijk naar deze gebieden uitbreiden, inclusief hoofdpijn. Dat is geen reden tot medische zorg. Wel een reden tot nadenken wat de oorzaak zou kunnen zijn. Zoals al eerder geschreven, pijn wordt door een complex aan factoren op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied veroorzaakt. Mogelijk ken je het spelletje Jenga: een toren van blokjes waarbij je er steeds 1 uit moet trekken totdat de toren met een donderend geraas omvalt (= een patiënt die nekpijn krijgt); die toren valt niet alleen om doordat het laatste blokje werd weggehaald! Bij ‘artrose’ in de nek helpen dan ook alle kleine beetjes om geleidelijk weer uit de problemen te komen. Hulpmiddelen zoals Jeannet beschrijft zijn onderdeel ervan. Als revalidatiearts zou ik echter ook een specifiek trainingsprogramma voorschrijven om de nek sterker te maken, en de druk op de wervelkolom afneemt. Daarnaast is het aanleren van een andere houding een mogelijkheid. Op deze manier is pijnvermindering begrijpelijk, terwijl we het dan nog niet eens over de andere aspecten hebben gehad.

Tip 2: als je op een vaste plaats in huis altijd oefent, draai een schroefje in het plafond, hang je blaasinstrument aan een elastisch koord op de juiste mondhoogte zodat je er bij kan staan (of zitten); daarmee wordt het gewicht van je instrument volledig ondersteund en heb je de vrijheid van bewegen. Je lichaam heeft dan niet de behoefte om te compenseren voor het verplaatsen van het lichaamszwaarte punt naar voren (met het dragen van je blaasinstrument komt er immers meer gewicht voor je wervelkolom te liggen), dan verandert de stand minder in je hele rug en nek. Ook leer je door deze methode hoe je embouchure zich aanpast bij het spelen van verschillende toonhoogtes (embouchure motion, shifting en pifoting om maar eens een paar technische blaas-termen te noemen).

PM. Zo’n plafondschroef kan je natuurlijk niet tijdens optredens etc. gebruiken. Dan zijn er echter andere hulpmiddelen voorhanden, waarover ik dus een volgende keer schrijf.
Deze blog is bedoeld om je in hapklare brokjes kennis aan te reiken. Ook om je praktisch de weg te wijzen in de gezondheidszorg voor musici als je dat nodig mocht hebben. Het vinden van goede medisch en wetenschappelijk onderbouwde adviezen is namelijk niet eenvoudig. Ik kan je desgewenst via mijn netwerk in binnen- en desnoods buitenland gericht doorsturen voor deskundig advies bij jou in de buurt.

Vragen en opmerkingen van lezers ontvang ik graag via k.woldendorp@revalidatie-friesland.nl als opmaat voor een volgende blog! Anderen kunnen hiermee hopelijk ook hun voordeel doen. Aarzel niet om deze blog te delen!

Kees Hein Woldendorp