“Speel geen Russisch roulette met je gehoor”
Anne-Wil Oppelaar (trompettist bij QHarmony en Harmonie Ochten) deed als afstudeerproject van haar studie medische biologie (specialisatie: science, management & innovation) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen een onderzoek naar het gebruik van gehoorbescherming in de amateurblaasmuziek. Mede door een oproep in Klankwijzer deden ruim vijfhonderd muzikanten mee aan een enquête over dit thema. Haar advies: “Speel geen Russisch roulette met je gehoor.” Hier volgt haar verslag.
Tekst: Anne-Wil Oppelaar – Foto: Freepik.com
In het afgelopen halfjaar heb ik onderzoek gedaan naar het gebruik van gehoorbescherming onder muzikanten van Nederlandse hafabra-orkesten. Dit onderwerp raakt mij als trompettist persoonlijk, omdat ik pas laat besefte dat gehoorbescherming essentieel is voor muzikanten. Toen ik eenmaal gehoorbescherming wilde gebruiken, stuitte ik op diverse uitdagingen. Zo was het bij een van mijn orkesten normaal om oordoppen te gebruiken, terwijl het bij een ander orkest niet serieus genomen werd: “wij spelen toch niet zo hard…”. Ook ervaarde ik hoe lastig het is om te wennen aan gehoorbescherming; het was moeilijker te beoordelen hoe mijn spel klonk en hoe het samenspel was met anderen muzikanten. Toegegeven, de oordoppen bleven hierdoor vaak in mijn trompetkoffer. Bij het afronden van mijn studie kreeg ik de kans om een onderzoek naar keuze uit te voeren en besloot ik me te richten op het gebruik van gehoorbescherming onder muzikanten. Naast vragen met betrekking tot de noodzaak van gehoorbescherming, het aantal muzikanten dat gehoorbescherming gebruikt en de eventuele hinder die hierbij ervaren wordt, wilde ik ook nagaan hoe we ervoor kunnen zorgen dat gehoorbescherming ook werkelijk wordt gebruikt wanneer dit nodig is. Onder begeleiding van Jan de Laat, klinisch-fysicus-audioloog van het Leids Universitair Medisch Centrum werd het onderzoek opgezet. Jan is zelf hoboïst en is daarom betrokken (geweest) bij verschillende projecten omtrent geluidsniveaus en gehoorbescherming voor muzikanten. Daarnaast werd ik begeleid door Wendy Huinck, universitair hoofddocent keel-neus-oorheelkunde vanuit het Radboudumc. Beiden hebben mij vanuit hun expertise bijgestaan om dit onderzoek tot een succes te maken.
SCHADELIJK
Ik startte mijn onderzoek met een literatuurstudie waaruit bleek dat er al behoorlijk wat onderzoek naar gehoorbescherming bij professionele symfonieorkesten is uitgevoerd. Hieruit bleek dat geluidsniveaus afhankelijk zijn van de positie in het orkest en het instrument dat de muzikant speelt. De geluidsniveaus voor individuele muzikanten kwamen in de meeste gevallen boven de ARBO-norm uit (gemiddeld 80 dB(A) per werkdag van 8 uur (zie: https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/geluid). Zo zijn bijvoorbeeld de geluidsniveaus gemeten bij koperblazers en slagwerkers al na twee uur (per dag) schadelijk voor het gehoor. Ook bleek uit de literatuur dat gehoorschade voornamelijk veroorzaakt wordt door iemands eigen instrument en minder door de luidruchtige (achter)buurman/-vrouw in het orkest. Vaak geven we die ene nèt iets te enthousiaste trompettist of trombonist de schuld van de geluidshinder, terwijl dit dus niet de belangrijkste oorzaak van gehoorbeschadiging blijkt te zijn. Opmerkelijk was ook de bevinding dat juist thuis studeren schadelijker voor het gehoor kan zijn dan spelen in orkestverband. Muzikanten spelen thuis vaak in een te kleine ruimte en zijn enthousiaster en spelen intensiever wanneer ze alleen repeteren.
VORMEN
Omdat bleek uit literatuurstudie dat het gebruik van gehoorbescherming voor muzikanten noodzakelijk is, vroeg ik mij af welke vormen van gehoorbescherming interessant en goed zijn voor muzikanten. Hieruit kwamen aanvankelijk verschillende vormen: oordoppen, koptelefoons, in-ear monitoren, akoestische veranderingen (zoals akoestische schermen en verhogers) en bestuurlijke aanpassingen (zoals zachter spelen en aangepaste orkestopstellingen). Echter, het gros van deze manieren bleek ineffectief en onvoldoende in het verlagen van de geluidsniveaus voor muzikanten. Sommige van deze methoden, zoals akoestische schermen kunnen zelfs de geluidsniveaus voor andere muzikanten verhogen! De enige effectieve en haalbare methode lijkt het gebruik van oordoppen te zijn.
ENQUÊTE
Om meer inzicht te krijgen in ervaringen en meningen van muzikanten met betrekking tot gehoorbescherming werd vervolgens onder meer via Klankwijzer een enquête onder ruim vijfhonderd muzikanten afgenomen. De deelnemende muzikanten waren op dat moment actief in een professioneel of amateur hafabra-orkest in Nederland. Niet geheel onverwacht, bleek het gebruik van gehoorbescherming door deze muzikanten laag. In orkestverband gebruikte slechts een op de vijf gehoorbescherming terwijl muzikanten zich in de meeste gevallen wel bewust waren van de gevaren voor het gehoor. De kans om gehoorschade zoals tinnitus op te lopen, lijkt dus niet op te wegen tegen de nadelen van het gebruik van gehoorbescherming. Muzikanten gaven vooral het nadelige vervormen van het natuurlijke geluid en daardoor aantasting van de muzikaliteit als nadeel van het gebruik van gehoorbescherming aan. De vervorming ontstaat voor een groot deel door het feit dat de gehoorbescherming het geluid redelijk gelijkmatig over alle frequenties dempt, maar niet volledig. Je hersenen moeten dus even wennen aan de “vervorming” van het geluid ten opzichte van luisteren zonder oordoppen. Deze wenperiode is voor elke muzikant anders en verklaart waarom sommige mensen snel gewend zijn aan het spelen met oordoppen terwijl anderen hier maanden voor nodig hebben.
SOORTEN
Fabrikanten bieden verschillende soorten van gehoorbescherming aan en het is gemakkelijk om hierin te “verdwalen”. Bij de aanschaf van gehoorbescherming is het belangrijk om te onthouden dat muzikanten een zo vlak mogelijke demping gebruiken, deze behouden de spraakverstaanbaarheid en dempen gelijkmatig op alle frequenties waardoor het natuurlijke geluid behouden kan blijven. Daarnaast heb je als muzikant geen grote demping nodig. Voor de meeste muzikanten zal een demping van 9 tot 15 decibel al voldoende zijn. Bij te sterke demping gaan belangrijke details in de muziek verloren die voor een muzikant juist cruciaal zijn. Oordoppen met een te grote demping zullen daarom het tegenovergestelde effect hebben: muzikanten zullen deze niet gaan dragen. Naast het nadeel van te sterke demping van oordoppen, kan ook de pasvorm invloed hebben op de keuze om wel of niet gebruik te maken van oordoppen. Waar op maat gemaakte oordoppen het meest comfortabel zijn, komt dit ook met een prijskaartje. Echter, voor wie voor een goedkopere optie wil gaan, bestaan er ook oordoppen met een universele pasvorm die voorzien kunnen worden van enigszins vlakke filters.
BELANGRIJK
Het onderzoek toont aan dat het voor muzikanten belangrijk is om gehoorbescherming te gebruiken. Juist voor muzikanten is het belangrijk niet “te laconiek” te zijn ten aanzien van risico’s van het beschadigen van het gehoor. Gehoorschade stapelt zich door iemands leven op en is helaas onomkeerbaar: eenmaal opgelopen gehoorschade is niet meer te herstellen. Het advies is daarom om ervoor te zorgen dat het muziek maken op een voor het gehoor veilige en verantwoorde manier gebeurt. Verschillende deelnemers van de enquête gaven aan dat de oudere generatie muzikanten het gebruik van gehoorbescherming onder jonge muzikanten graag wil stimuleren. Muzikanten weten dat ze hun gehoor moeten beschermen, maar vinden het lastig om bescherming te gebruiken. Voor deze muzikanten is de lastige taak om zichzelf de tijd te geven om toch te wennen. Het goed bespelen van een instrument vergt tijd en energie. Als je begint met het dragen van gehoorbescherming moet je opnieuw leren vertrouwen op jouw muziekspel. Hier ligt een belangrijke taak voor muziekscholen, muziekdocenten, conservatoria en orkesten. Zij dienen de nieuwe generatie muzikanten te leren om het instrument te bespelen terwijl ze ook hun gehoor beschermen. Als muzikanten het zo leren weten ze niet beter en zal het in de toekomst gemakkelijker zijn om te vertrouwen op de klank, intonatie en het samenspel met het gebruik van gehoorbescherming.
OORDOPPEN
Voor de huidige generatie van muzikanten: probeer deze zomer eens uit hoe het is om met oordoppen te spelen. Begin met studeren met oordoppen en neem ze eens mee naar je orkestrepetitie. Ga daarnaast het gesprek met elkaar aan over hoe je op een veilige manier muziek kan maken en speel geen Russisch roulette met je gehoor, zeker niet omdat je er zo afhankelijk van bent als muzikant. Het zou toch fantastisch zijn als je je leven lang kunt musiceren en genieten van muziek!
Gepubliceerd: 07 aug 2024 - 23:40
Laatste update: 09 aug 2024 - 13:48