Zonder muziek is het leven een vergissing
Jeroen Vrolijk werkt als docent Muziek & CKV bij Roncalli Sg Bergen op Zoom en gastdocent bij Hogent, Muziekschool Zeeland dagelijks met jongeren binnen het voortgezet onderwijs. In dit artikel met de titel Zonder muziek is het leven een vergissing schetst hij de waarde van muziekonderwijs als fundament voor empathie, cognitieve flexibiliteit en democratische vorming. Hij brengt actuele filosofische en neuropsychologische inzichten samen met concrete beleidsaanbevelingen, in het bijzonder gericht op de rol van cultuurfondsen en het conservatoriumonderwijs.
TEKST: JEROEN VROLIJK
FOTO: AANLEVERING GRONINGEN BRASS EXPERIENCE
Inleiding
Muziekonderwijs wordt in Nederland nog te vaak als bijzaak gezien. Ondanks stapels onderzoek over de neurologische, sociale en psychologische waarde van muziek, blijft structurele inbedding ervan in het onderwijs kwetsbaar. Deze bijdrage stelt dat muziekonderwijs niet alleen cognitieve vaardigheden ontwikkelt, maar ook oefent in vrijheid, empathie, improvisatie en democratisch burgerschap.
- Muziek en het brein: neurologische gronden voor educatie
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat muziek vrijwel het hele brein activeert: van motoriek en gehoor tot emotie, geheugen en concentratie (New Scientist, 2017). Klanken verbinden de linker- en rechterhersenhelft, verhogen dopamine en stimuleren het leervermogen (Sacks, 2007). Muziek is geen decoratie van het curriculum, maar een neurobiologische noodzaak. Ook in therapeutische contexten wordt de kracht van muziek bevestigd. Zo beschrijft White (2021) hoe muziekinterventies bij kinderen met ASS leiden tot verbeterde communicatie, ritme regulatie en sociale verbinding.
- Filosofie van de kunst: meer dan imitatie
In de westerse filosofie wordt kunst op uiteenlopende manieren begrepen. Socrates zag kunst als imitatie (Plato, 2008), Plato als een kopie van de werkelijkheid, en Aristoteles als een gestructureerd geheel dat emotionele en morele kennis overbrengt (Aristoteles, 1995). John Dewey (1934) voegt daar een cruciale laag aan toe: kunst is niet enkel expressie, maar een middel tot morele en democratische vorming. Voor Dewey is kunst verbonden met educatie omdat beide processen zijn waarin mensen hun wereld betekenisvol ordenen. Kunst maakt abstracte waarden tastbaar. Dat geldt bij uitstek voor muziek: het leert jongeren niet alleen toonladders, maar ook afstemming, risico, collectiviteit en verbeelding.
- Improvisatie als democratisch principe
In What is Freedom? (1961) beschrijft Hannah Arendt vrijheid als het vermogen tot handelen zonder vast plan — zoals in kunst, politiek en liefde. Dit onvoorspelbare karakter verbindt muziekonderwijs aan burgerschapsvorming. Wie improviseert, moet luisteren, anticiperen, falen en hervinden. Die vaardigheden zijn onmisbaar in een samenleving die voortdurend verandert. Zoals Pascal Gielen en Joris Roelofs recent stelden in de Volkskrant (2024): muziekonderwijs is een oefenplaats voor menselijkheid. En dat maakt de structurele onderwaardering ervan des te schrijnender.
- Hoe dan wel?
4.1 Koppel cultuurfondsen aan educatie
Stimuleer dat FCP-, NORMA- en BimPro-aanvragen niet alleen gericht zijn op uitvoeringen, maar ook op duurzame verbindingen met scholen en leerlingen. Geen eenmalige workshops, maar co-creatie trajecten waarin podium en klaslokaal elkaar wederzijds beïnvloeden.
4.2 Investeer in de pedagogische vorming van muziekstudenten
Conservatoria zouden hun studenten niet alleen opleiden tot uitvoerders, maar ook tot culturele leiders en educatieve partners. Pedagogisch leiderschap, interdisciplinaire samenwerking en maatschappelijke positionering moeten standaard onderdelen zijn van het curriculum.
Conclusie
Zolang muziekonderwijs wordt gezien als ‘extra’, mist het onderwijs zijn kern. Juist muziek biedt jongeren de ervaring van vrijheid, gedeeld ritme, expressie en luisterbereidheid. En daarmee is muziek niet alleen kunst, maar ook pedagogiek. Wie muziek serieus neemt, neemt de samenleving serieus.
Op de foto: Jonge muzikanten van de Muziekbond Groningen-Drenthe speelden tijdens Groningen Brass Experience 2025 samen met het Noord-Nederlands Orkest.
Gepubliceerd: 24 jun 2025 - 19:56
Laatste update: 04 jul 2025 - 10:56